Tìm hiểu một số điểm mới của Bộ luật tố tụng hình sự sửa đổi năm 2025

Luật sửa đổi Bộ luật Tố tụng hình sự 2025 (Luật số 99/2025/QH15) đã được Quốc hội khóa XV chính thức thông qua vào ngày 27 tháng 6 năm 2025 và có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 7 năm 2025. Luật sửa đổi với nhiều điểm mới nổi bật như sau:

1. Những điểm mới về thẩm quyền tiến hành tố tụng

- Thứ nhất, quy định rõ trách nhiệm, thẩm quyền và cơ chế ủy quyền

Luật mới bổ sung quy định cấm ủy quyền cho cấp dưới trong nhiều chức danh tư pháp quan trọng như Chánh án, Viện trưởng, Thủ trưởng Cơ quan điều tra. Tuy nhiên cũng đưa ra quy định các trường hợp ngoại lệ về quyền ủy quyền trong những tình huống cụ thể (Điều 36, 41, 44 và 45) nhằm tăng cường trách nhiệm trực tiếp của người đứng đầu, đảm bảo các quyết định quan trọng được đưa ra bởi những người có thẩm quyền và chuyên môn phù hợp nhất.

Luật cũng bổ sung các quy định chi tiết về trách nhiệm và thẩm quyền trong các cấp xét xử phúc thẩm, giám đốc thẩm và tái thẩm (Điều 344, 347, 373, 382 và 400)để đảm bảo tính thống nhất và chính xác trong việc áp dụng pháp luật ở các giai đoạn tố tụng cao hơn, đặc biệt trong việc xem xét lại các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật.

- Thứ hai, mở rộng đối tượng và thẩm quyền điều tra

Một trong những điểm đổi mới đáng chú ý của Luật sửa đổi là việc mở rộng danh sách các đối tượng và lực lượng được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra. Các lực lượng như Biên phòng, Hải quan, Cảnh sát biển, Kiểm lâm, Kiểm ngư và đặc biệt là Công an xã, nay đã được trao thêm thẩm quyền trong giai đoạn điều tra (Điều 35 và 37). Đáng chú ý, Điều tra viên cấp xã nay được phép tham gia điều tra các tội ít nghiêm trọng và tội nghiêm trọng theo sự phân công của Cơ quan điều tra cấp tỉnh (Điều 37 khoản 1a).

Thứ ba, làm rõ thẩm quyền truy tố của Viện kiểm sát các cấp

Luật sửa đổi đã làm rõ hơn thẩm quyền truy tố của Viện kiểm sát từng cấp, bao gồm cả trong trường hợp truy tố thay thế hoặc phối hợp (Điều 239 và 243). Việc này nhằm khắc phục những vướng mắc trong việc xác định thẩm quyền truy tố, đảm bảo rằng mỗi vụ án được đưa ra xét xử bởi Viện kiểm sát có thẩm quyền phù hợp nhất, tránh tình trạng chồng chéo hoặc bỏ sót. Ngoài ra, Luật cũng bổ sung quy định về việc thông báo văn bản tố tụng. Trong trường hợp khẩn cấp, người có thẩm quyền ra lệnh khám xét phải thông báo bằng văn bản cho Viện kiểm sát có thẩm quyền trong thời hạn 24 giờ kể từ khi khám xét xong. Quy định này tăng cường tính kiểm soát và giám sát của Viện kiểm sát đối với các hoạt động điều tra, đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của người bị buộc tội được bảo vệ ngay từ giai đoạn đầu của quá trình tố tụng.

Thứ tư, điều chỉnh thẩm quyền xét xử của Tòa án các cấp

Luật sửa đổi bổ sung quy định chi tiết về thẩm quyền xét xử của Tòa án các cấp theo các tiêu chí như tính chất vụ án, yếu tố địa lý và yếu tố quốc tế (Điều 268 và 269). Việc phân định rõ ràng thẩm quyền này nhằm đảm bảo rằng mỗi vụ án được xét xử tại Tòa án có năng lực và điều kiện phù hợp nhất, từ đó nâng cao chất lượng xét xử và giảm thiểu tình trạng án bị hủy, sửa do sai thẩm quyền.

Nghị quyết về thi hành Luật sửa đổi, bổ sung Luật Tổ chức Tòa án nhân dân và Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân cũng sẽ có hiệu lực từ ngày 01/7/2025, góp phần tăng cường hiệu quả công tác tư pháp và tổ chức lại hệ thống Tòa án và Viện kiểm sát. Theo đó, Tòa án nhân dân tối cao có trách nhiệm giám đốc việc xét xử của các Tòa án cấp dưới. Tòa án nhân dân cấp tỉnh (Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương) sẽ giám đốc việc xét xử của Tòa án nhân dân khu vực thuộc phạm vi thẩm quyền theo lãnh thổ của mình, nhằm bảo đảm việc áp dụng pháp luật được nghiêm chỉnh và thống nhất.

2. Những điểm mới về thủ tục tố tụng

- Thứ nhất, bổ sung hình thức và phương thức tố tụng hiện đại

Một trong những điểm nổi bật là việc cho phép lập hồ sơ tố tụng bằng văn bản giấy hoặc số hóa, đồng thời cho phép sử dụng chữ ký số (Điều 131 và 132). Luật cũng bổ sung quy định về việc thông báo tố tụng qua nền tảng số và các ứng dụng dùng chung tại Trung tâm dữ liệu quốc gia (Điều 137 và 141).

Các vụ án đã được thụ lý và giải quyết trước ngày 01/7/2025, nhưng chưa kết thúc sẽ được áp dụng các quy định mới về số hóa hồ sơ, chữ ký số và thông báo qua nền tảng số.

Thứ hai, quy định chi tiết hơn về chi phí tố tụng và thời hạn giải quyết vụ án

Bộ luật Tố tụng hình sự sửa đổi năm 2025 giao nhiệm vụ Ủy ban Thường vụ Quốc hội quy định về chi phí tố tụng và việc miễn, giảm chi phí này (Điều 135).

Luật cũng sửa đổi nhiều điều khoản liên quan đến thời hạn chuẩn bị xét xử, hoãn phiên tòa, thông báo kết quả và giải quyết khiếu nại (Điều 149, 208, 262, 346 và 352).

Đặc biệt, đối với bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật bị kháng nghị thuộc thẩm quyền giám đốc thẩm của các cấp khác nhau, Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao sẽ có thẩm quyền giám đốc thẩm toàn bộ vụ án.

Ngoài ra, Luật sửa đổi còn có các điều khoản quy định chuyển tiếp đối với vụ án đã thụ lý trước ngày 01/7/2025

Để đảm bảo sự chuyển đổi không gây gián đoạn trong hoạt động tố tụng, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng hình sự đã đưa ra các quy định chuyển tiếp cụ thể. Kể từ ngày Luật có hiệu lực thi hành (01/7/2025), các vụ án hình sự mà Cơ quan điều tra, Cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án đã thụ lý, giải quyết trước ngày 01/7/2025nhưng chưa kết thúc sẽ được thực hiện theo các quy định mới của Luật.

Ngô Vân Anh - VKSND khu vực 5