Điểm mới cơ bản của Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng hình sự

Trước những yêu cầu tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật đồng bộ, thống nhất, khả thi, hiện đại đảm bảo quyền con người, quyền công dân và nâng cao hiệu lực thực thi pháp luật; thực hiện sáp nhập tỉnh, không tổ chức chính quyền địa phương cấp huyện và điều chỉnh hệ thống Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Toà án tương ứng; yêu cầu đẩy mạnh chuyển đổi số trong hoạt động tư pháp. Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật tố tụng Hình sự năm 2015 được Quốc hội thông qua ngày 27 tháng 6 năm 2025 và có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 7 năm 2025 là một bước chuyển đổi tất yếu khách quan và cần thiết.

 Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật tố tụng Hình sự năm 2015 có những điểm mới cơ bản như sau:

1. Thể chế hóa mô hình tổ chức tinh gọn các cơ quan tố tụng

Luật sửa đổi sắp xếp lại hệ thống Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát và Tòa án: Cơ quan điều tra chuyển từ mô hình 3 cấp (bộ‑tỉnh‑huyện) còn 2 cấp (bộ và tỉnh); Điều tra viên cấp xã (trưởng/phó Công an xã) có thể được ủy quyền thực hiện một số hoạt động tố tụng đối với vụ án thuộc loại tội phạm ít nghiêm trọng, nghiêm trọng tại địa bàn xã (trừ các biện pháp tố tụng đặc biệt) (Khoản 1 Điều 37); Viện kiểm sát, Toà án chuyển từ mô hình 4 cấp (tối cao‑cấp cao‑tỉnh‑huyện) còn 3 cấp (tối cao‑tỉnh‑khu vực); điều chỉnh thẩm quyền cho phù hợp với mô hình mới.

2. Hiện đại hóa thủ tục tố tụng, áp dụng công nghệ thông tin

Lần đầu tiên Luật cho phép lập hồ sơ tố tụng bằng văn bản số hóa, sử dụng chữ ký số, bên cạnh văn bản truyền thống bằng giấy (khoản 5 Điều 131, khoản 3 Điều 132); đồng thời, cho phép thông báo triệu tập, quyết định tố tụng qua nền tảng số, phần mềm, cổng thông tin điện tử và ứng dụng dùng chung của Trung tâm dữ liệu quốc gia (điểm d khoản 1 Điều 137, Điều 141). Điều chỉnh các thời hạn tố tụng như: Thời hạn giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm sau khi phục hồi, thời hạn giám định, nơi gửi và thời hạn gửi bản án hoặc quyết định của Toà án…nhằm rút ngắn thời gian xử lý vụ án, giảm ách tắc, nâng cao hiệu quả hoạt động tố tụng (Điều 149, Điều 208, Điều 262, Điều 346, Điều 352).

3. Tăng thẩm quyền xét xử cho tòa án cấp khu vực

Tòa án nhân dân cấp khu vực được phép xét xử sơ thẩm đối với các tội từ ít nghiêm trọng đến đặc biệt nghiêm trọng nếu mức cao nhất của khung hình phạt đến 20 năm tù. Tòa án nhân dân cấp tỉnh xét xử các vụ án hình sự về các tội phạm không thuộc thẩm quyền của Toà án nhân dân cấp khu vực; vụ án hình sự thuộc thẩm quyền xét xử của Toà án nhân dân cấp khu vực nhưng có nhiều tình tiết phức tạp, có liên quan nhiều cấp, nhiều ngành, dư luận xã hội đặc biệt quan tâm; vụ án mà khi xử lý ảnh hưởng đến chính trị, đối ngoại; vụ án mà người phạm tội là lãnh đạo chủ chốt từ cấp tỉnh trở lên, người có chức sắc trong tôn giáo hoặc có uy tín cao trong dân tộc thiểu số (Điều 268).

4. Kết luận điều tra đề nghị truy tố, quyết định truy tố khi vắng mặt bị can

Khi có đủ căn cứ và bảo đảm quyền bào chữa cho bị can theo quy định pháp luật: Cơ quan điều tra có thể kết luận điều tra đề nghị truy tố khi bị can bỏ trốn hoặc không biết bị can ở đâu và việc truy nã không có kết quả; bị can ở nước ngoài mà không thể triệu tập để phục vụ các hoạt động điều tra. Viện kiểm sát có thể quyết định truy tố khi bị can trốn hoặc không biết bị can ở đâu và việc truy nã không có kết quả; bị can ở nước ngoài mà không thể triệu tập để phục vụ các hoạt động nhằm quyết định việc truy tố (khoản 2 Điều 233, khoản 2 Điều 243).

5. Quy định mới về thủ tục thi hành án tử hình

Hết thời hạn 01 năm kể từ ngày nhận được ý kiến của Chánh án Toà án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao mà Chủ tịch nước không có quyết định ân giảm thì cơ quan có thẩm quyền thông báo ngay việc không có quyết định ân giảm của Chủ tịch nước để Chánh án Toà án đã xét xử sơ thẩm tổ chức việc thi hành bản án tử hình theo quy định (điểm e khoản 1 Điều 367).

Từ những phân tích trên thấy rằng, những nội dung sửa đổi, bổ sung Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015 sẽ tạo hành lang pháp lý đầy đủ, đồng bộ, thống nhất, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của các cơ quan tiến hành tố tụng; bảo đảm tốt hơn quyền con người, quyền công dân trong tố tụng hình sự. Phòng Công tố và kiểm sát xét xử phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm án hình sự – VKSND tỉnh Bắc Ninh tiếp tục nghiên cứu, quán triệt, triển khai kịp thời các điểm mới của Luật sửa đổi trong thực tiễn thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử các vụ án hình sự, bảo đảm việc áp dụng đúng pháp luật, góp phần nâng cao chất lượng công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử trong thời gian tới./.

Nguyễn Thiện Nhân – Phòng 7 VKSND tỉnh Bắc Ninh